Εκρήξεις θυμού (tantrums) νηπίων: τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης

Ετικέτες

Τι είναι οι εκρήξεις θυμού;

Οι εκρήξεις θυμού είναι μια αρκετά φυσιολογική και αναμενόμενη συμπεριφορά για τη ζωή των παιδιών κυρίως από 18 μηνών έως περίπου 3 ετών (με κορύφωση συνήθως τα 2 έτη). Αυτή η φάση ονομάζεται και «πρώτη εφηβεία» ή «πρώτη κρίση προσωπικότητας» ή «γνωστικός εγωκεντρισμός».

Η έκρηξη θυμού είναι ένας τρόπος για να πει το παιδί «Έχω χάσει τον έλεγχο. Βοήθησέ με να ηρεμήσω». Δεν είναι προσωπική επίθεση εναντίον μας. Το παιδί δεν προσπαθεί να μας δυσκολέψει, νιώθει το ίδιο δύσκολα μέσα του. Στην πραγματικότητα, ένα έντονο ξέσπασμα μπορεί να φοβίσει ένα παιδί (ακόμα περισσότερο απ’ όσο φοβίζει εμάς) και να το κάνει να νιώσει συγκλονισμένο και ακόμα πιο αβοήθητο απ’ ότι ήταν πριν.

Όταν το παιδί χάνει τον έλεγχο, τότε μπορεί να κυλιέται στο πάτωμα και να φωνάζει, να μας διώχνει κλαίγοντας γοερά, να κρατάει την ανάσα του, να μας χτυπήσει ή να χτυπήσει άλλο παιδάκι, ή ακόμη και να πετάξει ή να σπάσει κάτι.

Πώς πυροδοτούνται οι εκρήξεις θυμού;

Είναι αποτέλεσμα σύγχυσης, απογοήτευσης ή ματαίωσης του παιδιού λόγω της αδυναμίας του να επικοινωνήσει μια επιθυμία του (ο λόγος του δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα επαρκώς), να καταφέρει κάτι (δεν έχει καλλιεργήσει ακόμα τις κατάλληλες δεξιότητες) ή να κατανοήσει την τάξη πραγμάτων (επειδή βλέπει τον κόσμο μόνο μέσα από τη δική του οπτική, θυμώνει αμέσως αν τα πράγματα δε γίνονται με τον τρόπο που θέλει).

Άλλες φορές συμβαίνουν επειδή θέλει να έχει τον έλεγχο και επικρατεί μέσα του μια εσωτερική σύγκρουση εξάρτησης-ανεξαρτησίας ή επειδή είναι κουρασμένο, πεινασμένο ή σε υπερδιέγερση. Επίσης, όταν υπάρχουν αλλαγές στο περιβάλλον (νέο αδερφάκι, μετακόμιση, έναρξη σχολείου κ.α.).

Είναι πολύ χρήσιμο να σημειώνουμε τα πράγματα ή τις καταστάσεις που προκαλούν αυτές τις εκρήξεις στο παιδί.

Πώς να αποφεύγουμε τις εκρήξεις θυμού

Δε γίνεται να εξαλείψουμε εντελώς τέτοιες εκρήξεις – η συναισθηματική ζωή του παιδιού σε αυτή την ηλικία είναι τρικυμιώδης. Ορισμένες όμως βασικές γνώσεις και εργαλεία μπορούν να μας βοηθήσουν να ελαχιστοποιήσουμε τη συχνότητα, την ένταση και τη διάρκεια των εκρήξεων θυμού. Και μπορούμε να αναθερμάνουμε πιο γρήγορα τη σχέση μας αφού θα έχει περάσει η καταιγίδα!

  • Φροντίζουμε τις βασικές ανάγκες: φαγητό, ύπνο, χρόνο ανάκαμψης.
  • Είμαστε προετοιμασμένοι: Σε περίπτωση που πάμε κάπου και το παιδί χρειάζεται να περιμένει υπομονετικά, τότε είναι αρκετά χρήσιμο να ετοιμάσουμε μια μικρή τσάντα με μερικά αγαπημένα παιχνίδια, βιβλία και σνακ. Είναι πολύ πιο εύκολο να προλάβουμε την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς, παρά να την αντιμετωπίσουμε αργότερα.
  • Προσαρμόζουμε τις προσδοκίες μας και ρυθμίζουμε το περιβάλλον, όχι το παιδί (αναρωτιόμαστε αν οι προσδοκίες μας ευθυγραμμίζονται με την αναπτυξιακή ετοιμότητα του παιδιού μας).
  • Αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά του διατυπώνοντάς τα με λέξεις, π.χ. «Είσαι πολύ θυμωμένος. Ήθελες να παίξεις με το κινητό μου» ή «Δε σου αρέσει που φύγαμε από τις κούνιες».
  • Χρησιμοποιούμε την τέχνη για να εκφράσει το συναίσθημά του δημιουργικά, π.χ. «Ορίστε χαρτί και μολύβι. Δείξε μου πώς αισθάνεσαι. Πω πω, αυτοί είναι πολύ μεγάλοι κύκλοι. Είσαι πραγματικά πολύ θυμωμένος!»
  • Εστιάζουμε την προσοχή του σε κάτι που μπορεί να κάνει αντί για κάτι που δεν μπορεί, π.χ. «Δεν μπορείς να πετάς το παιχνίδι σου, αλλά μπορείς να πετάξεις μια μπάλα».
  • Δίνουμε επιλογές, π.χ. «Θέλεις να βάλεις πρώτα τις πιτζάμες σου ή να πλύνεις τα δόντια σου;».
  • Ρωτάμε εάν χρειάζεται βοήθεια: Όταν παρατηρήσουμε ότι το παιδί δυσκολεύεται σε κάτι, μπορούμε να το ρωτήσουμε εάν χρειάζεται βοήθεια. Όμως είναι σημαντικό να δώσουμε όση βοήθεια χρειάζεται και μετά απομακρυνόμαστε.
  • Καθιερώνουμε ρουτίνες, π.χ. «Μετά το βραδινό φαγητό, θα πλύνουμε τα δόντια μας, θα διαβάσουμε ένα βιβλίο και θα ξαπλώσεις να κοιμηθείς».
  • Δοκιμάζουμε την επίλυση προβλημάτων, π.χ. «Δε θέλω να βραχεί ο καναπές κι εσύ δε θέλεις να αλλάξεις τα ρούχα σου. Τι μπορούμε να κάνουμε;»
  • Αναλαμβάνουμε δράση χωρίς να προσβάλλουμε, π.χ. «Θα βάλω το κινητό μου ψηλά. Ανησυχώ μήπως κάποιος το ρίξει».

Τι να κάνουμε κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης θυμού

  • Να τηρήσουμε με συνέπεια το όριό μας, π.χ. όταν λέμε ότι ήρθε η ώρα να φύγουμε από τις κούνιες, να το κάνουμε, παρόλο που μπορεί το παιδί να είναι λυπημένο ή θυμωμένο. Φυσικά, πάντα δείχνουμε κατανόηση, ενσυναίσθηση και σεβασμό με τον λόγο μας, αλλά αυτό δεν αλλάζει την απόφασή μας.
  • Να συνδεθούμε με τον εαυτό μας και να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας.
  • Να συνδεθούμε με το παιδί, αναγνωρίζοντας και αποδεχόμενοι το δυσάρεστο συναίσθημά του, ώστε να νιώσει ασφάλεια. Έτσι, θα πετύχουμε τη «συ-ρύθμιση», δηλαδή το παιδί θα μάθει σταδιακά να αυτορρυθμίζεται συνδεόμενο με τη δική μας ηρεμία.
  • Να προσφέρουμε μια αγκαλιά, ορισμένα παιδιά ανταποκρίνονται θετικά σε αυτό όταν νιώθουν θυμό. Μπορούμε να του τρίψουμε την πλάτη, να το αγκαλιάσουμε και να του τραγουδήσουμε καθώς περνάει από το φάσμα όλων των συναισθημάτων από τον θυμό, στην έντονη απογοήτευση και μερικές φορές στη λύπη.
  • Εάν αρνηθεί την αγκαλιά, τότε φροντίζουμε να είναι ασφαλές και δεν μπορεί να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους. Στεκόμαστε κοντά και συνεχίζουμε να προσφέρουμε τη βοήθειά μας λέγοντας «Είμαι εδώ, αν χρειαστείς βοήθεια για να ηρεμήσεις» ή «Μπορούμε να κάνουμε μια αγκαλιά όταν είσαι έτοιμος/η».
  • Εάν χτυπάει ή πετάει παιχνίδια σε εμάς ή σε άλλα παιδιά, τότε απομακρύνουμε τα παιχνίδια ή προστατεύουμε το σώμα μας λέγοντας «Δεν μπορώ να σε αφήσω να με χτυπήσεις. Αν θέλεις, μπορείς να χτυπήσεις αυτά τα μαξιλάρια».

Τι να ΜΗΝ κάνουμε κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης θυμού

  • Δεν αγνοούμε την έκρηξη θυμού. Το παιδί προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο που μπορεί αυτή τη στιγμή. Προσπαθεί να μας εκφράσει την αναστάτωσή του, γι’ αυτό και χρειάζεται να του δείξουμε ότι δεν το τιμωρούμε, αλλά το ακούμε και το καταλαβαίνουμε.
  • Δεν κάνουμε κι εμείς «tantrum» μαζί με το παιδί μας. Ο ρόλος μας είναι να αποτελέσουμε πρότυπο, επιδεικνύοντας πώς να διαχειριζόμαστε δύσκολα συναισθήματα με ψυχραιμία, υπομονή και συμπόνια.
  • Δεν ανησυχούμε: οι εκρήξεις θυμού είναι απόλυτα φυσιολογικές για την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Ακόμα και μεγαλύτερα παιδιά -8, 9, 14! ετών- μπορούν να έχουν ξεσπάσματα λόγω υπερβολικού στρες.
  • Δεν επιστρατεύουμε τη λογική για να του εξηγήσουμε γιατί είναι άσχημη η συμπεριφορά του και να το καθοδηγήσουμε στην επιθυμητή. Το παιδί έχει κατακλυστεί από το συναίσθημά του και έχει αδρανοποιηθεί το λογικό του κομμάτι. Έχει χάσει τον έλεγχο, έτσι ό, τι και να του πούμε δε θα το ακούσει. Το μόνο που χρειάζεται για να ανακτήσει τον έλεγχο είναι συναισθηματική ασφάλεια.
  • Δε βάζουμε τιμωρίες. Αυτό που ζητάει το παιδί, με τον τρόπο του, εκείνη τη στιγμή είναι βοήθεια για να ηρεμήσει και  η επιλογή της τιμωρίας ουσιαστικά αφαιρεί τη στήριξή μας. Όταν τα παιδιά μπαίνουν σε τιμωρία, τότε δεν κατανοούν τι λάθος έχουν κάνει, μπορεί να θυμώσουν μαζί μας ή ακόμη την επόμενη φορά να το κάνουν κρυφά.
  • Δεν υποχωρούμε μπροστά στο ξέσπασμα, αθετώντας τα όριά μας. Είναι σημαντικό να μην υποχωρήσουμε διότι την επόμενη φορά το παιδί θα φωνάξει ακόμη πιο δυνατά. Χρειάζεται να είμαστε συνεπείς και ξεκάθαροι σε αυτό που λέμε ή κάνουμε.

Τι να κάνουμε μετά τη λήξη της έκρηξης θυμού

Όταν το παιδί ηρεμήσει, θα πρέπει να δούμε μαζί εάν η έκρηξη θυμού του έχει προκαλέσει αναστάτωση στον χώρο. Εάν, για παράδειγμα, το παιδί ζωγράφισε τον τοίχο από τον θυμό του, τότε θα πρέπει να συμμετέχει στον καθαρισμό του. Αν έσπασε κάποιο παιχνίδι, θα χρειαστεί να προσπαθήσει να το φτιάξει ή να μαζέψει τα κομμάτια και να τα πετάξει. Με αυτόν τον τρόπο, μαθαίνει να αναλαμβάνει την ευθύνη του και να βλέπει τη συνέπεια των πράξεών του.

Όταν ολοκληρώσει, τότε είναι έτοιμο να προχωρήσει. Το καλό με τα μικρά παιδιά είναι ότι μπορούν να μετακινηθούν γρήγορα από τον βαθύ θυμό και τη λύπη πίσω στον χαρούμενο εαυτό τους. Πρέπει όμως κι εμείς να προχωρήσουμε και να μην αφήσουμε αυτό να μας αναστατώνει όλη την ημέρα αναφέροντας ή ανατρέχοντας σε αυτή τη συμπεριφορά. Μόλις επανορθώσει, είναι εντάξει για όλους μας να προχωρήσουμε.

Πηγές