Σίγουρα δεν υπάρχουν ιδανικές συνταγές. Οι στρατηγικές που επιλέγουμε να υιοθετήσουμε σχετίζονται με τον χαρακτήρα του κάθε παιδιού και τη διαφορετικότητα των ζητημάτων που προκύπτουν. Ωστόσο, μπορούμε να έχουμε στο νου μας κάποιες βασικές αρχές.
Τι μπορούμε να κάνουμε όταν το παιδί εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά;
- Αντί να χαρακτηρίζουμε το παιδί, αναφερόμαστε στην πράξη του, π.χ. αντί να πούμε: «Είσαι πολύ κακό παιδί που φέρθηκες έτσι», είναι προτιμότερο να πούμε: «Αυτό που έκανες ήταν κακό για τον φίλο σου γιατί τον πόνεσε».
- Τονίζουμε τις συνέπειες ανάλογων συμπεριφορών, π.χ. αντί να πούμε: «Δεν είναι σωστό αυτό που έκανες», μπορούμε να πούμε: «Νομίζω πως αυτό που έκανες πλήγωσε τη φίλη σου».
- Αν το παιδί μας πληγώσει κάποιον, το συμπεριλαμβάνουμε στη φροντίδα του παιδιού που πληγώθηκε. Αυτό το βοηθά να αναπτύξει ενσυναίσθηση για τους άλλους και να κατανοήσει τον πόνο που μπορεί να προκαλέσουν οι πράξεις του.
- Βοηθάμε το παιδί να μάθει πώς να ζητά συγγνώμη και να επανορθώνει. Η κατανόηση του πώς να αναλαμβάνει την ευθύνη για το ότι πλήγωσε κάποιον και να παίρνει μέτρα για να διορθώσει την κατάσταση είναι ουσιαστικές δεξιότητες που είναι ιδανικό να καλλιεργηθούν στην προσχολική ηλικία.
- Ενθαρρύνουμε το παιδί να ανακαλύπτει εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης του θυμού ή άλλων αρνητικών συναισθημάτων, π.χ. να πει ότι θύμωσε, να φωνάξει δυνατά, να εκτονωθεί χτυπώντας έναν ειδικό σάκο ή ένα μαξιλάρι.
- Δεν ανακατευόμαστε στις διαφωνίες ή συγκρούσεις μεταξύ των παιδιών:
– Αντί να αποφασίζετε εσείς για το ποιος έχει δίκιο ή άδικο, δώστε τους την ευκαιρία να διευθετήσουν μόνα τους τη διένεξη.
– Αντί να παρεμβαίνετε εσείς για να προστατεύσετε το παιδί σας, οδηγώντας το να υιοθετεί παθητική στάση, δώστε του την ευκαιρία να μάθει να διεκδικεί με αποδεκτό τρόπο και να υπερασπίζεται τον εαυτό του, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνο του.
-Αντί να επεμβαίνετε εσείς, μαλώνοντας το παιδί που φέρθηκε επιθετικά, προτιμήστε να ενθαρρύνετε το παιδί που δέχτηκε αυτή τη συμπεριφορά να εκφράσει τα συναισθήματά του. Έτσι, του μαθαίνετε δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, ώστε να μην αισθάνεται εξάρτηση από δικές σας παρεμβάσεις.
-Είναι πιο παραγωγικό να επικεντρώσετε το ενδιαφέρον σας σε μια θετική προσέγγιση, τονίζοντας τα οφέλη μιας συνεργασίας ή μιας αρμονικής συνύπαρξης και προτείνοντας επιθυμητές εναλλακτικές συμπεριφορές (π.χ. να συνεργαστούν φτιάχνοντας ένα παζλ, να ανταλλάξουν παιχνίδια, να μοιραστούν υλικά για μια κατασκευή κτλ.) από το να αναλωθείτε σε παρεμβάσεις τύπου «ποιος και γιατί το έκανε».
-Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις στις οποίες διακυβεύεται η ασφάλειά τους, οπότε τότε αναλαμβάνουμε δράση χωρίς να προσβάλλουμε το παιδί, π.χ. «Σου κρατάω τα χέρια. Δεν μπορώ να σε αφήσω να χτυπήσεις τον αδερφό σου».
Προτάσεις για πρόληψη επιθετικών συμπεριφορών
- Παρατηρήστε τι συνέβη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την επιθετική συμπεριφορά. Εντοπίστε ποια ήταν η συμπεριφορά, τι την προκάλεσε, ποιο ήταν το θύμα, πού συνέβη, τι τη σταμάτησε και πώς ένιωσαν όλοι μετά.
- Μην ενοχοποιείτε τα παιδιά για συναισθήματα που όλοι νιώθουμε, ανιχνεύστε τις πιθανές αιτίες. Το μήνυμα είναι ότι όλα τα συναισθήματα είναι σεβαστά και αποδεκτά, αλλά απαγορεύονται συγκεκριμένες συμπεριφορές.
- Συζητήστε μαζί τους, με κάθε ευκαιρία, για τις αιτίες και τα αποτελέσματα ανάλογων συμπεριφορών.
- Χρησιμοποιήστε την ενθάρρυνση και τον έπαινο για κάθε καλή προσπάθεια παρά την τιμωρία για κακές αντιδράσεις.
- Δώστε τους ευκαιρίες έκφρασης, σωματικής εκτόνωσης (μέσα από κάποιο άθλημα ή κινητική δραστηριότητα) και ζωγραφικής απεικόνισης των συναισθημάτων τους.
- Διαβάστε τους παραμύθια που διαχειρίζονται παρόμοια θέματα. Μιλήστε για τα συναισθήματα που νιώθουν οι χαρακτήρες. Ρωτήστε το παιδί σας πώς αλλιώς θα μπορούσαν οι χαρακτήρες να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Βοηθήστε το να ανακαλέσει καταστάσεις στις οποίες ένιωσε κάτι αντίστοιχο και αν ο τρόπος που τις αντιμετώπισε είχε θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα. Συζητήστε μαζί τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να εξελιχθούν τα πράγματα καλύτερα.
- Παίξτε παιχνίδια ρόλων, επαναλαμβάνοντας τη σκηνή του διαπληκτισμού. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να σκεφτούν κάποιον άλλο τρόπο διευθέτησης και να προτείνουν λύσεις πιο ειρηνικές. Καταγράψτε τις ιδέες τους και προτείνετε να παίξουν εκ νέου τους ρόλους τους.
- Παρέχετε ρουτίνες που περιλαμβάνουν συχνές υπενθυμίσεις σχετικά με αποδεκτές και μη αποδεκτές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, αν πηγαίνετε στην παιδική χαρά, υπενθυμίστε στο παιδί σας ότι είναι σημαντικό να περιμένει τη σειρά του και να μη σπρώχνει για να ανέβει πρώτο στην τσουλήθρα.
- Να είστε υπομονετικοί, σταθεροί, άμεσοι και συνεπείς στις οδηγίες και τις απαιτήσεις σας σχετικά με τις οικογενειακές προσδοκίες για τρόπους συμπεριφοράς, δουλειές σπιτιού, ρουτίνες και τρόπους αλληλεπίδρασης με άλλους. Αυτό βοηθά το παιδί προσχολικής ηλικίας να κατανοήσει και να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και τις σχέσεις του καθημερινά.
- Θέστε κανόνες και όρια και βεβαιωθείτε ότι είναι κατάλληλοι για την ηλικία του παιδιού. Μιλήστε για αυτούς καθημερινά για να βεβαιωθείτε ότι είναι κατανοητοί. Τηρήστε τους με σταθερότητα, συνέπεια και συνέχεια, και εφαρμόστε τις ανάλογες φυσικές ή λογικές συνέπειες όταν παραβιάζονται.
- Αποφύγετε τις συνεχείς απαγορεύσεις, καθώς εκλαμβάνονται ως είσπραξη προσοχής από μέρους σας και αυξάνουν την πιθανότητα επανάληψης ανεπιθύμητων συμπεριφορών.
- Αποτελέστε ένα καλό πρότυπο για το παιδί σας με το να διαχειρίζεστε τις δικές σας απογοητεύσεις. Το να επιδεικνύετε θετικούς, υγιείς τρόπους για να επιλύετε συγκρούσεις και να επικοινωνείτε τα δύσκολα συναισθήματά σας, έχει μεγάλη επίδραση στο παιδί σας για την ανάπτυξη θετικών κοινωνικών δεξιοτήτων.
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ικανά να μάθουν εναλλακτικές λύσεις αντί της επιθετικότητας. Όσες περισσότερες επιλογές μπορεί να δει το παιδί σας, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να δράσει επιθετικά.
Παραδείγματα:
Τι μπορούμε να κάνουμε όταν κάποιος μας φέρεται με τρόπο που δε μας αρέσει ή όταν θυμώνουμε με κάποιον;
- να του πούμε ότι δε μας αρέσει ο τρόπος του
- να του εξηγήσουμε γιατί η συμπεριφορά του μας ενοχλεί
- να του πούμε να σταματήσει
- να μην παίζουμε μαζί του για λίγο καιρό
- να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπο να συνεργαστούμε
| Αντί να | Προτιμώ να |
| αρπάξω ένα παιχνίδι που μου άρεσε | το ζητήσω ευγενικά |
| χτυπήσω αυτόν που με χτύπησε | πω: «Μη με ξαναχτυπήσεις» |
| φτύσω το παιδί που με έφτυσε | πω με αυστηρή φωνή να μην ξαναγίνει |
| το πω στη δασκάλα ότι μου πήραν το βιβλίο | το πω στο ίδιο το παιδί να μου το δώσει πίσω |
| τσιμπήσω αυτόν που με τσίμπησε | πω πόσο με πλήγωσε και να αρνηθώ να παίξω μαζί του αν ξανασυμβεί |
| σπρώξω για να προλάβω το παζλ | να μοιράσουμε τον χρόνο ή να συνεργαστούμε |
| κλάψω αν με κοροϊδέψει κάποιος | πω: «Σταμάτα, δε θέλω να μου φέρεσαι έτσι» |
Πηγές
- Cole, M. & Cole, S. R. (2001). Η ανάπτυξη των παιδιών, β τόμος, Ζ. Μπαμπλέκου (Επιμ.). Αθήνα: Δαρδανός, Τυπωθήτω.
- Ε-schooling.gr (2023). Επιθετικότητα στον παιδικό σταθμό και στρατηγικές αντιμετώπισης. Ανακτήθηκε από https://www.e-schooling.gr/epithetikotita-ston-paidiko-stathmo-kai-stratigikes-antimetwpisis/
- Invest in Κids Foundation (2007). Preschoolers and aggression. Ανακτήθηκε από https://www.child-encyclopedia.com/sites/default/files/preschoolers-and-aggression.pdf
- Καραγιώργου, Ι. & Χατζηγεωργιάδου, Σ. (2023). Επιθετικότητα στην προσχολική ηλικία. Ανακτήθηκε από το άρθρο “Επιθετικότητα στην προσχολική ηλικία“.