Πολλοί γονείς αναρωτιούνται αν και πώς θα πρέπει να χρησιμοποιούν συνέπειες ή τιμωρίες στην ανατροφή των παιδιών τους. Είναι απαραίτητες; Θα βλάψουν τον δεσμό τους με το παιδί τους; Υπάρχουν πολλές αντιφατικές προσεγγίσεις στο διαδίκτυο, ακόμη κι από ειδικούς, γεγονός που μπορεί να κάνει τους γονείς να αισθάνονται μπερδεμένοι και συναισθηματικά επιφορτισμένοι.
Γιατί συνέπειες;
Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω πριν εξετάσουμε τις συνέπειες! Όλες οι κορυφαίες παρεμβάσεις γονικής μέριμνας που βασίζονται σε ερευνητικά δεδομένα ξεκινούν με την ενίσχυση των σχέσεων και την εκμάθηση δεξιοτήτων που τα παιδιά δεν έχουν ακόμα καλλιεργήσει. Αυτά τα προληπτικά εργαλεία εξασφαλίζουν ότι τα παιδιά μας αισθάνονται ασφάλεια και έχουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες. Επιπλέον, τα παιδιά είναι πιο πιθανό να επιδεικνύουν θετικές συμπεριφορές, να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να συνεργάζονται με τα όρια που θέτουμε όταν επικεντρωνόμαστε στην πρόληψη. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει ότι όλα θα είναι εύκολα και χωρίς προβλήματα από εδώ και πέρα!
Μερικές φορές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας δείχνουν μόνο τα θετικά αποτελέσματα και αφήνουν έξω τα πιο δύσκολα κομμάτια. Ακόμα και ο πιο ικανός, θετικός και σεβαστικός γονέας θα έχει παιδιά που θα ξεπερνούν τα όρια.
Το να μεταδίδεται το μήνυμα ότι, αν η σχέση γονέα-παιδιού είναι αρκετά ισχυρή, τότε οι συμπεριφορές θα διορθωθούν από μόνες τους, όχι μόνο είναι αναληθές, αλλά προκαλεί και ανεπανόρθωτη ντροπή και ενοχή στους γονείς.
Χρειάζεται να καταρρίψουμε τον μύθο ότι η «συνέπεια» είναι κακή λέξη και, κατ’ επέκταση, κακή πρακτική! Στην πραγματικότητα, μια πρόσφατη ανασκόπηση ερευνών βρήκε ότι, εκτός από τη δημιουργία μιας ζεστής σχέσης και την εκπαίδευση σε δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης, οι ξεκάθαρα καθορισμένες λογικές συνέπειες απέναντι σε μια δυσλειτουργική συμπεριφορά είναι απαραίτητες για να αναπτύξουν τα παιδιά βέλτιστες δεξιότητες αυτορρύθμισης.
Ωστόσο, φαίνεται ότι αυτό που έχει σημασία είναι η συχνότητα και το είδος των συνεπειών. Πρώτον, όταν αντιμετωπίζουμε μια δύσκολη συμπεριφορά, επιλέγουμε την πρόληψη και δεν προβαίνουμε κατευθείαν σε δράση με τη μορφή των συνεπειών. Αυτό εξασφαλίζει ότι δε θα βασιζόμαστε υπερβολικά στις συνέπειες, κάτι που είναι δυσάρεστο και αναποτελεσματικό τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς. Ένας τρόπος για να προλάβουμε τις δύσκολες συμπεριφορές είναι να διασφαλίσουμε ότι ο «συναισθηματικός κουμπαράς» του παιδιού μας είναι γεμάτος. Δεύτερον, θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι χρησιμοποιούμε συνέπειες που είναι κατάλληλες για την αναπτυξιακή φάση του παιδιού και υποστηρίζονται από την επιστήμη. Οι φυσικές και λογικές συνέπειες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές μορφές διδασκαλίας — αποτελούν μέρος όλων των κορυφαίων προγραμμάτων γονικής μέριμνας που βασίζονται σε ερευνητικά δεδομένα.
Μπορείτε και να είστε ένας τρυφερός και στοργικός γονέας, και να θέτετε όρια και συνέπειες.
Ποιος είναι ο στόχος των συνεπειών;
Ο στόχος των συνεπειών δεν είναι να κάνουμε το παιδί μας να αισθανθεί άσχημα. Αντίθετα, ο στόχος είναι να επιτρέψουμε στα παιδιά να βιώσουν τα αποτελέσματα των επιλογών τους σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον. Οι συνέπειες είναι πολύ διαφορετικές από τις τιμωρίες. Αν διαπιστώσετε ότι καταστρώνετε μία συνέπεια με αίσθημα αντεκδίκησης, είναι προτιμότερο να κάνετε ένα διάλειμμα από τον γονεϊκό σας ρόλο. Μπορείτε να πείτε, «Αυτή η συμπεριφορά δε μου αρέσει. Την επόμενη φορά θέλω να κάνεις … (προσθέστε την επιθυμητή συμπεριφορά). Θα χρειαστώ ένα λεπτό να ηρεμήσω και θα το συζητήσουμε περισσότερο όταν θα είμαστε ήρεμοι και οι δύο. Σε αγαπώ».
Παρόλο που ο στόχος μας δεν είναι να κάνουμε το παιδί μας να νιώσει άσχημα, αυτό δε σημαίνει ότι τα παιδιά θα είναι ευχαριστημένα όταν αντιμετωπίζουν μια συνέπεια που δεν τους αρέσει. Το γεγονός ότι σε ένα παιδί δεν αρέσει ή το αγχώνει μια συνέπεια, δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να αποτελέσει μια θετική ευκαιρία για μάθηση. Όταν μάλιστα χρησιμοποιούνται ως μέρος μιας συνολικής θετικής γονεϊκής προσέγγισης, οι φυσικές και λογικές συνέπειες δεν είναι μόνο αποτελεσματικές, αλλά στην πραγματικότητα μειώνουν την πιθανότητα να χρησιμοποιήσουν οι γονείς πιο σκληρές, τιμωρητικές προσεγγίσεις.
Φυσικές και λογικές συνέπειες
Υπάρχουν δύο τύποι συνεπειών που προσφέρουν ευκαιρίες για μάθηση: οι φυσικές και οι λογικές συνέπειες.
Φυσικές συνέπειες
Μια φυσική συνέπεια συμβαίνει όταν εμείς οι γονείς σταματάμε να παρεμβαίνουμε αντανακλαστικά για να σώσουμε τα παιδιά μας από το να βιώσουν τα αποτελέσματα των επιλογών τους.
Οι φυσικές συνέπειες προκύπτουν όταν επιτρέπουμε να δημιουργηθεί η ευκαιρία για μάθηση χωρίς την παρέμβαση των ενηλίκων.
Δεδομένου ότι τα παιδιά μας παραμένουν ασφαλή, τι θα συνέβαινε αν απλά δεν επεμβαίναμε;
Για παράδειγμα:
Το παιδί αρνείται να φορέσει το μπουφάν του για να βγει έξω. Η φυσική συνέπεια είναι να το αφήσουμε να βγει έτσι έξω και να αρχίσει να κρυώνει.
Ή το παιδί δε θέλει να φορέσει τα ρούχα του για να πάει στο σχολείο. Η φυσική συνέπεια είναι να πάει στο σχολείο με τις πιτζάμες του και ίσως να νιώσει άσχημα/άβολα που οι συμμαθητές του φοράνε όλοι ρούχα.
Το να επιτρέπουμε στα παιδιά να βιώσουν τις φυσικές συνέπειες των πράξεών τους τα βοηθά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα και να γίνουν πιο αυτάρκη.
Χρειάζεται προσοχή, ώστε να μη μετατραπεί η συνέπεια σε τιμωρία. Δε θέλουμε το παιδί να κρυώσει ή να ντροπιαστεί στην τάξη του για να πάρει το μάθημά του, συνοδευόμενο από δικές μας ατάκες του τύπου: «Στο έλεγα εγώ!», «Έπρεπε να με είχες ακούσει», «Καλά να πάθεις τώρα». Γι’ αυτό, έχουμε πάρει μαζί μας το μπουφάν του και του το δίνουμε μόλις νιώσει ότι κρυώνει αρκετά για να το φορέσει ή το ενημερώνουμε ότι θα βάλουμε στην τσάντα του τα ρούχα του για να αλλάξει όταν το θελήσει.
Σε κάποιες, όμως, περιπτώσεις οι φυσικές συνέπειες δεν είναι κατάλληλες, βοηθητικές ή επαρκείς. Αυτό συμβαίνει όταν:
- διακυβεύεται η ασφάλεια του παιδιού, π.χ. η φυσική συνέπεια του να τρέξει στον δρόμο και να χτυπηθεί από ένα αυτοκίνητο
- τα αποτελέσματα της συνέπειας είναι μακροπρόθεσμα, π.χ. το να μην πλένει τα δόντια του και να τα δει να χαλάνε σε έναν χρόνο
- η συνέπεια είναι πολύ αφηρημένη για το παιδί π.χ. όσον αφορά κοινωνικούς κανόνες γύρω από θέματα υγιεινής, όπως το να μην κάνει μπάνιο και να μυρίζει άσχημα και οι συμμαθητές του να το κοιτάνε περίεργα
Όταν, λοιπόν, ένα παιδί δε μαθαίνει από τα φυσικά αποτελέσματα των πράξεών του, τότε οι γονείς παρεμβαίνουν και εφαρμόζουν τις λογικές συνέπειες.
Λογικές συνέπειες
Τα συστατικά μιας λογικής συνέπειας:
- Είναι λογική: Ουσιαστικά, η συνέπεια που τίθεται σχετίζεται με τη συμπεριφορά. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την αφαίρεση ενός προνομίου ή την ανάθεση μιας επιπλέον δουλειάς σπιτιού ή καθήκοντος, προκειμένου να επανορθώσει το παιδί για τη ζημιά ή το παράπτωμά του.
- Είναι άμεση (όσο μικρότερη η καθυστέρηση, τόσο το καλύτερο): Όσο μικρότερο είναι το χρονικό διάστημα μεταξύ της συνέπειας και της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, τόσο πιο σαφής θα είναι η σύνδεση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος για το παιδί. Αυτό επιτρέπει στα παιδιά μας να βιώσουν τη συνέπεια, αλλά στη συνέχεια έχουν την ευκαιρία να επανέλθουν και να προσπαθήσουν ξανά. Φανταστείτε ότι το παιδί σας κάνει ένα λάθος στις 9 π.μ. και στη συνέχεια έχει μια υπέροχη ημέρα, μόνο για να υποστεί μια συνέπεια στις 5 μ.μ. Όχι μόνο αυτό θα του φανεί παράλογο, αλλά μπορεί να το αποθαρρύνει. Όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο πιο κοντά χρονικά στη συμπεριφορά πρέπει να είναι η συνέπεια. Σε γενικές γραμμές, για παιδιά σχολικής ηλικίας, είναι χρήσιμο οι συνέπειες να εφαρμόζονται εντός 24 ωρών από τη δυσλειτουργική συμπεριφορά.
- Έχει προληπτική διάσταση: Είναι σημαντικό οι συνέπειες να είναι γνωστές εκ των προτέρων. Αυτό μπορεί να καθιερωθεί ως οικογενειακός κανόνας ή μέσω της χρήσης μιας προειδοποίησης «αν-τότε» («Αν φορέσεις το κράνος σου, τότε θα μπορέσουμε να πάμε βόλτα με το ποδήλατο»). Αυτό επιτρέπει στα παιδιά μας να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους αναλόγως.
- Δείχνει σεβασμό: Για να είναι σεβαστή, χρειάζεται να εκφράσουμε τη συνέπεια με ηρεμία και ενσυναίσθηση, π.χ. «Θύμωσες που ο αδερφός σου δεν ήθελε να παίξει μαζί σου και γι’ αυτό τον χτύπησες με το φορτηγάκι σου. Θα το βάλω στην άκρη για λίγα λεπτά και μετά μπορείς να ξαναπαίξεις με αυτό».
- Είναι βαθμιαία και αναλογική: Δε θέλουμε να «υπερβάλλουμε» με τις συνέπειες. Αυτό θα φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Αντ’ αυτού, όταν αφαιρούμε ένα προνόμιο, το αφαιρούμε σε μικρές δόσεις (π.χ. αφαιρούμε το παιχνίδι για 5 λεπτά αντί για μια μέρα). Αυτό προσφέρει στα παιδιά περισσότερες ευκαιρίες μάθησης και αποτρέπει ένα αίσθημα αποθάρρυνσης.
Παραδείγματα λογικών συνεπειών:
- Το παιδί πετάει τα παιχνίδια = ο ενήλικος αφαιρεί τα παιχνίδια για μικρό χρονικό διάστημα
- Το παιδί χύνει/λερώνει κάτι = βοηθάει στο καθάρισμα
- Το παιδί παίζει με μη ασφαλή τρόπο = χρειάζεται να κάνει ένα διάλειμμα μέχρι να ηρεμήσει
- Το παιδί δεν κάνει τα μαθήματά του = δεν μπορεί να παρακολουθήσει τηλεόραση
| Φυσικές συνέπειες | Λογικές συνέπειες |
| Συμβαίνουν χωρίς την παρέμβαση ενηλίκων | Επιβάλλονται από ενήλικο – Σχετίζονται με την παράβαση |
| Δεν απαιτείται εξήγηση, αλλά η αφήγηση του γεγονότος είναι χρήσιμη | Πρέπει να εξηγηθούν στο παιδί |
| Προτιμώνται όταν έχει εξασφαλιστεί ότι το παιδί θα παραμείνει ασφαλές | Προτιμώνται για συμπεριφορές κατά τις οποίες διακυβεύεται η ασφάλεια του παιδιού ή αφορούν άλλους ανθρώπους |
Αν ένα παιδί έρχεται επανειλημμένα αντιμέτωπο με την ίδια συνέπεια, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι χρειάζονται περισσότερες στρατηγικές πρόληψης. Σε μια ήρεμη στιγμή, σκεφτείτε κάποιες προληπτικές πρακτικές που μπορείτε να εφαρμόσετε για να βοηθήσετε στην εκμάθηση μιας δεξιότητας που δεν έχει ακόμα καλλιεργηθεί. Για παράδειγμα, για ένα παιδί που ξεχνά συχνά το παγούρι του, μπορείτε να βάλετε μια απλή σημείωση κοντά στην τσάντα του ως υπενθύμιση.
Η υγιής και αποτελεσματική γονεϊκότητα είναι μια ισορροπία μεταξύ ζεστασιάς και ορίων. Να θυμάστε ότι η χρήση φυσικών και λογικών συνεπειών είναι μια σοφή ανάληψη από τον συναισθηματικό κουμπαρά του παιδιού σας. Το παιδί σας μπορεί να αισθανθεί στενοχωρημένο κατά τη διάρκεια μιας συνέπειας, αλλά αν ο κουμπαράς του είναι γεμάτος, το παιδί σας έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να αντέξει τη συνέπεια, αλλά και να ωφεληθεί από αυτές τις ευκαιρίες μάθησης.
Πηγή
- Elgin, J. and Alvarez, S. Natural and logical consequences. Ανακτήθηκε από https://helpingfamiliesthrive.com/natural-versus-logical-consequences/