Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στην προσχολική ηλικία

Ετικέτες

Όσον αφορά τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, οι γονείς συνήθως έχουν πολλές ερωτήσεις. Πώς να ξεκινήσω; Τι να πω; Πότε να το πω;

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχει (ευτυχώς) αλλάξει από τότε που ήμασταν παιδιά. Δεν μπορούμε απλά να κάνουμε σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με μια μεγάλη συζήτηση της μίας φοράς (ακόμα και αν νομίζουμε ότι έχουμε καλύψει τα πάντα). Στις μέρες μας η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχει να κάνει με πολλές μικρές, συχνές, επαναλαμβανόμενες συζητήσεις με το παιδί μας.

Τι είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση;

Σύμφωνα με τoν Παγκόσμια Οργανισμό Υγείας, «σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ορίζεται ως η μάθηση σε σχέση με τις γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, διαδραστικές και σωματικές πτυχές της σεξουαλικότητας. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά νωρίς κατά την παιδική ηλικία και συνεχίζεται στην εφηβική και ενήλικη ζωή. Για τα παιδιά και τους νέους, έχει στόχο την υποστήριξη και προστασία της σεξουαλικής τους ανάπτυξης. Σταδιακά, ενισχύει και ενδυναμώνει τα παιδιά και τους νέους με πληροφορίες, δεξιότητες και θετικές αξίες ώστε να κατανοούν και να χαίρονται τη σεξουαλικότητα τους, να βιώνουν με υπευθυνότητα και ασφάλεια τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και φιλίες τους και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη δική τους σεξουαλική υγεία και ευημερία, αλλά και των άλλων. Καθιστά τα παιδιά και τους νέους ικανούς να ενισχύσουν την ποιότητα ζωής τους και να συνεισφέρουν σε μια δίκαιη κοινωνία με υψηλό δείκτη ενσυναίσθησης».

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στηρίζεται στις ακόλουθες βασικές αρχές: ξεκινάει από τη γέννηση, είναι ηλικιακά κατάλληλη, συνάδει με το επίπεδο ανάπτυξης και κατανόησης των παιδιών, λαμβάνει υπόψη τη διάσταση του φύλου καθώς και κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες και βασίζεται σε επιστημονικά έγκυρες πληροφορίες. Επιπλέον, στηρίζεται στις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε μια ολιστική προσέγγιση της ευημερίας, που διασφαλίζει την υγεία και θεμελιώνεται στις αρχές της ισότητας των φύλων, της αυτοδιάθεσης και της αποδοχής της διαφορετικότητας.

Με άλλα λόγια, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι όλα τα μηνύματα που μεταδίδουμε για τη ζωή, τις ανθρώπινες σχέσεις, την οικογένεια, τον σεβασμό, την ισότητα, την ομορφιά των ανθρώπινων σωμάτων, την αγάπη, τον έρωτα, την απόλαυση, τη συναίνεση, τη βία, τις προσωπικές μας επιλογές και τόσα άλλα. Είναι όσα εκφράζουμε με λόγια ή με συμπεριφορές. Είναι κι όλα αυτά που μπορεί να μη λέμε, τα μηνύματα που μεταφέρουμε μέσα από τις σιωπές, είτε γιατί δε γνωρίζουμε τις απαντήσεις είτε επειδή νιώθουμε άβολα και προτιμούμε να μην τα συζητήσουμε.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι ζωής για παιδιά και ενήλικους. Σε αυτό το ταξίδι, σε κάθε διαδρομή, το πρώτο βήμα είναι να δίνουμε χώρο και να ακούμε. Να ακούμε τι σκέφτονται, τι νιώθουν, τι απόψεις έχουν, τι τα προβληματίζει, τι τα διευκολύνει.

Πότε να αρχίσω να συζητώ με το παιδί;

Όσο πιο νωρίς, τόσο πιο καλά! Από τη στιγμή που γεννιούνται, τα παιδιά είναι σεξουαλικά όντα. Η στάση που αναπτύσσουν απέναντι στο σώμα τους, τα συναισθήματα που νιώθουν και η σεξουαλική τους συμπεριφορά, διαμορφώνονται σύμφωνα με όσα ακούνε και βλέπουν γύρω τους από πολύ νωρίς.

Σε μικρή ηλικία τα παιδιά δεν έχουν αναστολές, ούτε ντρέπονται να συζητήσουν οτιδήποτε. Είναι μια καλή ευκαιρία να βάλουμε τις βάσεις για μια υγιή και ολοκληρωμένη σεξουαλική αγωγή. Αν ξεκινήσετε να μιλάτε στο παιδί από νωρίς, τότε μπορείτε να συνεχίσετε τη συζήτηση καθώς μεγαλώνει και το παιδί θα βρίσκει τη συζήτηση φυσιολογική.

Στη σημερινή εποχή, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με πληροφορίες πολύ πιο νωρίς από ότι εμείς στην ηλικία τους. Επίσης, τα παιδιά διδάσκονται τα θέματα αυτά στο σχολείο. Αν άργησε να γίνει η αρχή, είναι εντάξει! Πάρτε τον χρόνο σας, χωρίς να βιαστείτε να «καλύψετε» όσα τυχόν δεν έχετε πει μέχρι τώρα. Προσπαθήστε να είστε διαθέσιμοι την επόμενη φορά, αλλά και κάθε φορά που το παιδί θέλει να συζητήσετε κάτι.

Πώς αρχίζω να μιλώ γι’ αυτά τα θέματα με το παιδί;

Εάν σας πιάνει γλωσσοδέτης κάθε φορά που ετοιμάζεστε να μιλήσετε στο παιδί σας για το σεξ, μην ανησυχείτε, δεν είστε μόνοι! Πολλοί γονείς νιώθουν το ίδιο. Μην προσπαθείτε να «δημιουργήσετε» τις τέλειες συνθήκες για να το πετύχετε. Αξιοποιήστε καλύτερα τις πολλές ευκαιρίες που σας δίνονται καθημερινά για να αρχίσετε μια τέτοια συζήτηση: τηλεοπτικά προγράμματα, περιστατικά στον οικογενειακό ή φιλικό περίγυρο (π.χ. μια εγκυμοσύνη, ένας γάμος, κλπ.), ένα συμβάν στο σχολείο, διαφημίσεις, βιβλία, στίχοι τραγουδιών κ.α.

Εξασκηθείτε στην αναγνώριση τέτοιων «διδακτικών στιγμών» και αποφασίστε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αξιοποίησής τους. Αν το παιδί δεν ανταποκριθεί από την πρώτη, μην απογοητευτείτε. Συνεχίστε να προσπαθείτε να «ανοίξετε» μια συζήτηση μαζί του. Μπορεί να πάρει χρόνο, αλλά όταν το πετύχετε, θα έχετε προσφέρει στο παιδί ένα υπέροχο δώρο, που θα το στηρίζει σε όλη του τη ζωή: τη δεξιότητα της επικοινωνίας.

Τι πρέπει να πω στο παιδί και σε ποια ηλικία;

Ανάλογα με την ηλικία στην οποία βρίσκεται, το παιδί έχει ανάγκη και μπορεί να καταλάβει διαφορετικά πράγματα. Προσπαθήστε να μιλήσετε στο παιδί σύμφωνα με τις ανάγκες και τις απορίες τις οποίες φαίνεται να έχει, και το επίπεδο κατανόησης στο οποίο βρίσκεται. Το λεξιλόγιο, η ποσότητα των πληροφοριών και το σημείο στο οποίο θα διευκρινίσετε και θα εμβαθύνετε διαφέρει σε κάθε ηλικία και ανάλογα με την περίπτωση του κάθε παιδιού.

Το ένστικτο και η ειλικρινή σας αγάπη για το παιδί μπορεί να σας βοηθήσει για το τι, πώς και πόσα θα του πείτε. Ακολουθήστε τη διαίσθησή σας και βρείτε τις πιο κατάλληλες και… ανώδυνες ευκαιρίες για να μιλήσετε με τρόπο φυσικό και αβίαστο. Να θυμάστε ότι τα παιδιά συνήθως ικανοποιούνται με σύντομες και απλές απαντήσεις. Το κήρυγμα ή η «διάλεξη» συχνά κάνει τα παιδιά να χάνουν την προσοχή τους.

Ό,τι και να πείτε στο παιδί, φροντίστε πάντα να ενδυναμώνετε την αυτοεικόνα και την αυτοπεποίθησή του, τον σεβασμό προς τον εαυτό του και τους άλλους, και να καλλιεργείτε την αποδοχή εκ μέρους του της διαφορετικότητας που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους.

Όταν μιλάτε με το παιδί, εκτός από τις προειδοποιήσεις και τις συμβουλές σχετικά με πιθανούς κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσει, μιλήστε του για τη θετική πλευρά της σεξουαλικότητας… την αγάπη, τη χαρά που μας προσφέρει, τις όμορφες στιγμές!

Στόχος δεν είναι να φοβίσουμε το παιδί, αλλά να το φέρουμε πιο κοντά μας και να του προσφέρουμε πολύτιμες γνώσεις.

Ακολουθεί μια συνοπτική περιγραφή των διαφορετικών πραγμάτων σχετικά με το σεξ που θα ήταν καλό να συζητήσετε με τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Τα θέματα και οι ηλικίες είναι απλώς ένας οδηγός και βασίζονται σε όσα γνωρίζουμε για τη σεξουαλική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και στο να διατηρήσουμε τα παιδιά μας υγιή και ασφαλή στον κόσμο μας σήμερα.

Βρέφη και νήπια (0 – 2 ετών)

  • Τα ονόματα των μερών του σώματός τους με την ορθή τους ονομασία (στήθος, πέος, όρχεις, αιδοίο, κ.λπ.). Μερικές φορές, τα παιδιά αισθάνονται ότι είναι αστείο να φωνάζουν τις «άσχημες» λέξεις ξανά και ξανά, γιατί αντιλαμβάνονται ότι προκαλούν την αντίδραση των ενηλίκων. Όσο εσείς αντιδράτε με ηρεμία και αναφέρετε τη σωστή λέξη, τόσο θα τη χρησιμοποιεί και το παιδί.
  • Ότι είναι εντάξει να αγγίζουν όλα τα μέρη του σώματός τους – αφήστε τα να πιάσουν το αιδοίο ή το πέος τους κατά τη διάρκεια του μπάνιου ή κατά τις αλλαγές πάνας. Σε αυτήν την ηλικία με το άγγιγμα εξερευνούν και ανακαλύπτουν το σώμα τους. Αυτό μπορεί να τα κάνει να νιώσουν όμορφα και να τα ηρεμεί. Ο τελικός στόχος είναι να αισθάνονται άνετα με όλο το σώμα τους και να βλέπουν όλα τα μέρη του ως ισότιμα (χωρίς ντροπή).
  • Ξεκινήστε να επισημαίνετε τις διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών – τα αγόρια έχουν πέη και τα κορίτσια έχουν αιδοία.
  • Ξεκινήστε να μιλάτε για τις λειτουργίες των μερών του σώματός μας – τα ούρα βγαίνουν από το πέος/αιδοίο σου, τα κόπρανα βγαίνουν από τον πρωκτό σου (και είναι εντάξει να χρησιμοποιείτε κατάλληλη αργκό, απλά όχι συνέχεια).
  • Αν τους αρέσει να είναι γυμνά όλη την ώρα, αρχίστε να εισάγετε όρια σχετικά με τη γυμνότητα – υπάρχει κατάλληλη ώρα και μέρος για να είναι κάποιος γυμνός (κι αυτό δεν είναι στο πάρκο!). Φροντίστε μόνο να χρησιμοποιήσετε λέξεις και τόνο φωνής που δε θα τα κάνει να νιώσουν ντροπή για το σώμα τους.

Πρώιμη παιδική ηλικία (2-5 ετών)

Τα σώματά μας

  • Τα σωστά ονόματα των μερών του σώματος και τι κάνουν.
  • Ότι τα αγόρια και τα κορίτσια είναι διαφορετικά, αλλά και τα ίδια – τα κορίτσια συνήθως έχουν αιδοίο, τα αγόρια συνήθως έχουν πέος, αλλά όλοι έχουμε θηλές/οπίσθια/μύτες/χέρια κλπ.
  • Ότι τα σώματά μας είναι διαφορετικά και είναι εντάξει να είμαστε διαφορετικοί.
  • Ότι τα σώματά μας μπορούν να μας πουν τι αισθανόμαστε – έχουμε πολλά διαφορετικά συναισθήματα και μπορούμε να τα νιώσουμε στο σώμα μας.

Ιδιωτικότητα

  • Ότι κάποια μέρη του σώματος είναι ιδιωτικά – αυτά δεν είναι για όλον τον κόσμο να τα βλέπει.
  • Ότι υπάρχουν ιδιωτικοί και δημόσιοι χώροι και χρόνοι – αυτό είναι δύσκολο για τα παιδιά να το μάθουν, καθώς μεταβάλλεται. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι εντάξει για το παιδί σας να είναι γυμνό στο σπίτι όταν κάνει επίσκεψη η γιαγιά του, αλλά όχι όταν έρχεται ο υδραυλικός!
  • Να σέβονται την ιδιωτικότητα των άλλων ανθρώπων. Για παράδειγμα, αν η πόρτα του μπάνιου είναι κλειστή, θα πρέπει να χτυπήσουν και να ρωτήσουν αν μπορούν να μπουν.
  • Ότι έχουν και αυτά δικαίωμα στην ιδιωτικότητα – όπως όταν πηγαίνουν στην τουαλέτα, κάνουν μπάνιο ή ντύνονται.
  • Ότι οι συνομιλίες για τα σώματα είναι για ιδιωτικές στιγμές στο σπίτι και με τους γονείς τους (όχι στην αυλή του σχολείου).

Αγγίζοντας τον εαυτό μας

  • Ότι είναι εντάξει να αγγίζουν το πέος ή το αιδοίο τους, αλλά υπάρχει η κατάλληλη ώρα και το μέρος για αυτό.
  • Θέστε όρια γύρω από το παιχνίδι με τα γεννητικά όργανα. Εξηγήστε ότι το άγγιγμα των δικών τους γεννητικών οργάνων μπορεί να είναι ευχάριστο, αλλά ότι είναι μια ιδιωτική δραστηριότητα, όπως η χρήση της τουαλέτας, και πρέπει να γίνεται σε ιδιωτικό χώρο, όπως το υπνοδωμάτιό τους.
  • Αν το παιδί σας πιάσει τα γεννητικά του όργανα όταν είναι έξω σε κοινωνικό πλαίσιο, υπενθυμίστε του απαλά ότι χρειάζεται να κρατά τα χέρια του έξω από το παντελόνι του. Μην το κάνετε μεγάλο θέμα, καθώς τα παιδιά συνήθως το κάνουν επειδή τα βοηθά να αισθάνονται πιο ασφαλή. Τελικά θα το ξεπεράσουν!
  • Αν βρεθούν να παίζουν «τον γιατρό» με έναν φίλο/η (κοιτάζοντας τα γεννητικά όργανα ο ένας του άλλου), πάρτε μια βαθιά ανάσα, διακόψτε τους ήρεμα, ζητήστε τους να ντυθούν και αποσπάστε την προσοχή τους με ένα άλλο παιχνίδι ή δραστηριότητα. Αργότερα, μπορείτε να συζητήσετε για την ιδιωτικότητα και τους κανόνες σχετικά με το άγγιγμα.

Ιδιοκτησία του σώματος και άγγιγμα

  • Ότι είναι τα ίδια τα «αφεντικά» του σώματός τους και έχουν το δικαίωμα να λένε ποιος μπορεί να αγγίξει το σώμα τους (συμπεριλαμβανομένων και των γονέων τους).
  • Ότι δεν είναι εντάξει να τα αγκαλιάζετε ή να τα αγγίζετε αν δεν το θέλουν (και το αντίστροφο, δηλαδή να αγκαλιάζουν ή να αγγίζουν κάποιον που δε θέλουν, π.χ. γιαγιά, παππού, θείους).
  • Ότι μερικές φορές υπάρχουν λόγοι για τους οποίους ένας ενήλικος πρέπει να δει ή να αγγίξει το σώμα τους, όπως ένας γιατρός ή μια νοσοκόμα.
  • Ότι δεν κρατάμε μυστικά για το σώμα μας. Τα μυστικά μπορούν να αφορούν εκπλήξεις και δώρα.
  • Ότι μπορούν πάντα να σας λένε οτιδήποτε τα κάνει να αισθάνονται άσχημα ή περίεργα.

Μωρά

  • Ότι όλα τα ζωντανά όντα αναπαράγονται – τα δέντρα ρίχνουν σπόρους, τα σκυλιά έχουν κουτάβια και οι άνθρωποι έχουν μωρά. Αρχίστε να επισημαίνετε παραδείγματα αναπαραγωγής όταν τα βλέπετε.
  • Χρειάζονται και ένας άντρας και μια γυναίκα για να γίνει ένα μωρό.
  • Πώς γίνεται ένα μωρό – ότι χρειάζεται ένα μέρος από έναν άντρα (κύτταρο ή σπέρμα) και ένα μέρος από μια γυναίκα (κύτταρο ή ωάριο) για να γίνει ένα μωρό. “Από πού έρχομαι” είναι συνήθως η πρώτη ερώτηση που κάνουν τα παιδιά!
  • Ότι ένα μωρό μεγαλώνει μέσα σε μια γυναίκα – μήτρα ή σάκο του μωρού ή ακόμα και κοιλιά. Κρατήστε το πολύ απλό – θέλουν μόνο βασικές έννοιες. Οι λεπτομέρειες έρχονται πολύ αργότερα.
  • Αν θέλουν να μάθουν πώς βγαίνει το μωρό, απλώς εξηγήστε ότι βγαίνει από την κοιλιά της γυναίκας ή από τον κόλπο της.
  • Ότι το να κάνεις μωρά είναι για ενήλικους και όχι για παιδιά. Αποκτήστε τη συνήθεια να τους το υπενθυμίζετε κάθε φορά που το συζητάτε.

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι η πιο εύκολη ηλικία για να διδάξετε. Είναι σαν άδεια σφουγγάρια, έτοιμα να απορροφήσουν πληροφορίες για τα πάντα. Αν δεν έχουν μια εξήγηση που να βγάζει νόημα για αυτά, θα χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους για να βρουν τη δική τους εξήγηση. Ετοιμαστείτε να επαναλαμβάνεστε, καθώς ξεχνούν εύκολα και μερικές φορές δεν καταλαβαίνουν από την πρώτη φορά ή ακούνε μόνο ένα μέρος από αυτά που λέτε. Και μην ξεχνάτε να τα ρωτάτε τι εννοούν, ώστε να τους δώσετε τη σωστή απάντηση!

Πηγές